![]()
آذربایجان چاغداش غزلی و صالح سجادی
یازار: جعفر بزرک امین
چاغداش شاعیرلریمیزدن(یاشلی یا گنج) بیر چوخلاری غزل قالیبیندا شعر یازما یئته نکلرینی سینامیش، نه ایسه چاغداش، دوغما تورکجه غزل یاراتماقدا اوغور قازانان آز اولموشدور داها دوغروسو. یاشلی شاعیرلریمیزین غزللری دیوان شعریمیزین دورومو،کاراکتئریله آزاراق فرقلندیکده، تمل بیر یئنیلیک اونلاردا گؤزه چارپمادان، اونلاردان واز کئچمک اولاسیدیر.(البته کی بو غزللر دیوان شعریمیزده اولان یارادیجیلیق گوجونه یییه لنمه دن، آزما- چوخ مضمون، تصویر دئییشیمیله، سونوندا اونلاردان چاتیشمازکوپی کیمی چکیلمیشدیر. نه ایسه تکه- توک گنج غزل یازانلاریمیز، بوگون دوغما تورکجه غزل یازماقدا آذربایجان تورکجه دیل قورولوشویلا، آذربایجان تورکجه سینده دوغما قافیه لریله، دوغما ترکیبلریله، آذربایجان توپلومونون رئال ذهنی، ذؤوقو، روانیله، یاپیسیلا، چاغداش غزل(صالح سجادی) یازماغا قالخیب چالیشمیشدیرلار. من ایکی غزل یازان شاعیریمیزین بوگونه دک غزللرینی دوغما تورکجه غزلی کیمی(نادرالهی- آتیلا کیشی زاده) و بیرغزل یازان شعیریمیزی(صالح سجادی) چاغداش غزل یازان کیمی دیرلندیره بیلمیشم.. بونلارین غزللری دیل، ائستئتیک، قورولوش، فضا، باخیش، مضمون باخیمیندان اسکی غزلیمیزدن تام فرقیله نیرلر. اونلاردا چئشیدلی یئنیلیکلر-گؤزللیک لرگؤزه چارپدیقدا، هره سی اؤز بویاسینی، داد- دوزونو، ائستئتیک داماغینی اوخوجویا دادیزدیرماقدادیرلار :
1- صالح سجادی(چاغداش تورکجه غزلیمیزی سیمگه یه ین)
۲- نادر الهی(آذربایجان فولکلورونو غزللشدیرن شاعیر)
3- آتیلا کیشی زاده(آذربایجان کیملیینی غزللشدیرن شاعیر)
"صالح سجادی"
"آذربایجان غزلینی چاغداشلاشدیران شاعیر"
صالح سجادینین فارسجا - تورکجه غزللرینی هریؤندن آراشدیریب اینجه لیه نده چاغداش غزل (تورکجه غزللرده)، مدرن غزل (فارسجا غزللرینده) مؤلفه لرینه ییه له نیر. سجادی ایللر بویو فارسجا کلاسیک شعر- ادبیاتیلا، خصوصیله کلاسیک فارسجا غزل قالیبیندا چالیشدیغیندا، آیری جهتدن آنادان دوغما، ذاتا شعر استعدادینا مالک اولدوغوندا، باشاراجاقلی و خلاق بیر ادبیاتچی کیمی فارسجانین اوغورلو کلاسیک، چاغداش و حتا مدرن غزللرینده الده ائتدیگیتجروبه لری گرته برداری کیمی دئییل، خلاقیتله تورکجه غزلیمیزی چاغداشلاشدیریب، بلکه ده مدرن لشدیرمه یینه فایدالانمیشدیر. اونونلا یاناشی چاغداش غزلیمیزده اؤزونه اؤزل اولاراق یئنی غزل کاراکتئریله چیخیش ائتمکده دیر. سجادی نین فارسجا غزللری البته کی تورکجه غزللری ایله قارشیلیقدا داها گلیشمیش، داها مدرن و گوجلودور. سجادینین چاغداش غزلیمیزده کلاسیک غزلین تانینمیش، بول- بول ایشلنمیش تکراری فضا،مضمون، قافیه، و..لری قیراغا قویوب، غزلین یالنیز قورو قالیبینی بیر وسیله کیمی چاغداش فضالار، خیاللار و اوخوجو یاشایا بیلن بیر رئال دونیا یاراتمیشدیر. او کلاسیک غزل ده کی ظرف- مظروف و قالیب- محتوا دئییل، غزلینه ذهنی فورما ساغلایا بیلمیشدیر . ایندیسه نمونه لریله بو شاخصه لری اوخویاق:
1-"سجادی غزل ده الده ائتدیگی شاخص بیر بدیعی لیک آنتی غزل فضاسینی ، باشقا سؤزله عادت ائتدییمیزکلاسیک غزل زیبایی شناسی سینا قارشی منفی زیبایی شناسی غزل فضاسینی یاراتماقدیر. دئمک تانیدیغیمیز طنطنه لی غزلی صالح بولودلاردان یئره ائندیرمیش، سانکی گجیل قاپیسیندا آیاقلار آلتینا سرگیله میش عام اوخوجولاردا شعرین متنیندن هونری لذت آلسین. اونلاری اوخویاندا : بونلار غزل دیمی، یوخسا نظمه چکیلمیش آرا- بره لومپن دئییملری کیمی یانلیش شوبهه ذهنیده یارانیر ایلک توخونوشدا. نه ایسه بو غزللر تماما زمینی ، اولاراق هونری و شاعیرانه دیر. نمونه لری اوخویاق:
بازاردا قورشالادیز کیرپی گؤز قاسیم ایشه دی
سه راه دا ال چالاجاقسیز اؤکوز جاواد هوره جک
ایچیم کئچیر خیاواندان یاشیل چیراق یاناراق
همن بوتون کامیون لار منه طرف سوره جک
(ایچیم کئچیر ...غزلی)
**
اینان کی سئوگی ده نیفرت دوغار ایر اینسان
اؤزون دویورماغا یالنیز دوشونسه پالتارینی
بو تیریزین داشینا ...آه صاباح سحر بلکه...
گئدیب گجیل قاپی سیندا چیخاردا شالوارینی
(گجیل قاپیسی غزلی)
2-"سجادینین غزللرینین ایکینجی شاخص بدیعی لیک غزللرینده اولان گیزلی، ایتی ساتیرا عنصرودور. بو ساتیرانی قارا اجتماعی ساتیرا آدلاندیرماغیم دا هئچ ده یئرسیز اولمازدیر:
چیراغ الده گزیریک تبریزی هردن دئییریک
گؤره سن بوردا بیر انسان چیخاجاق قارشیمیزا؟
*
دؤردطرفیم قوپ- قورو چؤل آغ یئل اسیر گاه قارا یئل
بوستانا باخ قارپیز اکن ایندی دریر داش کلمی
*
گلنده خان چوبانیدی بوشهره اوف ایندی
دؤنوب بیرآزقین ایته سومسونور بازار لارینی
خاطیرلایانمادی اوندان بری نه اولدو غونو
نه کؤکده اوتقوندی تبریزین آزار لارینی
3-"غزللرین دیلی، کلاسیک غزللرله(فاخیر، طنطنه لی، تکلفلی دیل) توتوشدوراندا دانیشیق دیله یاخینلاشیب، قاتی، قولومبه- سولومبه کلمه و ترکیب لردن سیلینمیش، ساده و مرسوم دورلار :
*
باش آغری وئرمه رم، آی بورجلویام، مریضیم وار
بیرآز بو دالدا بیجاقلاردا فیرلانیب گئده رم
*
جیزیخ- جیزیخ قوجا کرپیچ لرین پی- ین قازیرام
قاریشقالار کیمی منده داراشمیشام دووارا
*
کول دره ده تویدو بو گون گلین کاریخدیراخ غمی
آتین توتون پی لریزی سلبی خالا اژدر عمی
*
چالین بو سئرتیغ اویناسین تومانی ییرتیغ اویناسین
بوللو شاباشلا قالخیزین سیندیرا مش محرمی
۴-سجادینین شاعیرانه باخیشی کلاسیک غزللرده اولان کلی باخیشدان اوزاقلاشاراق، جزئی نگرشاعیرانه باخیش اوغورو نو قازانا بیلمیشدیر :
قابارلی گؤزلریمی قورخولار چالان گئجه دیر گئجه دووز، گئجه بایقوش، گئجه ایلان گئجه دیر
*
آیاقلارین اسه ائولر دالینجا دیک آتیلا
دالینجا بو یوخولو تبریزی اویاق گتیرم
*
سن دئدین : باخ خیاوانلار آراسی نرده لره
من دئدیم : آخ یئنه زیندان چیخاجاق قارشیمیزا
۵-سجادینین غزللرینده سوررئالیستی فضالار و تصویرلر گؤروندوکده هئچ ده مجرد و دویولماز دئییللر بلکه اوخوجولار اونلاری بیر آز تخیولونو چالیشدیریرسا مفهومو آلا بیلر :
آنام بو گؤیلره یاس پالتارین یووب سرمیش
یادا آتام یاسینا ساچلارین یولان گئجه دیر
*
گونش لنیب بو آغیر چنلره پاریلدایاسین
ومن سهندی سنین آرخانا دایاق گتیرم
*
امیزدیریب شهری چای کنار دا گؤل دوراسان/...
*
آراز- آراز یوواسان توزلاری جالان به جالان
دورو آیاقلارینی اؤپمگه دوداق گتیریم
*
بوجاق بوجاق اتاقین بوشلوغو دولور ایچینه
قاریش قاریش باشینا گوپسه ییر دووار لارینی
*
آچیقدی پنجره لر سانکی گرنه شیر اودالار/...
بو اسپری له دووارلار بوتون قاریشقالانیر
باخین پلیس لره تبریزی ذالیمجا فیشقالانیر
*
قابارلی گؤزلریمی قورخولار چالان گئجه دیر
گئجه دووز، گئجه بایقوش، گئجه ایلان گئجه دیر
۶-"سجادینین غزللرینده کلاسیک غزللرده شعره یول تاپا بیلمه ین عادی وغیرشاعرانه! سانیلان کلمه لر، قافیه لر یول تاپا بیلمیشدیرلر :
سیچان، دونوز، چای کنار، پیشیک، پالتار، عقربه، معده، قالدیریم، نرده،کرپیج، اسپری، سیرتیق، پالتار، شالوار،
۷-بو غزللرده سجادی چاغداش اشیادان فایدالانمیشدیر :
عقربه لر، نرده، ، معده، چای کنار، دفتر،،شهر، پرچم، اسپری، پلیس،
۸-سجادی غزللرینده تانینمیش استاندارد عروض بحرلرینین ترکیبیندن،
عروضون افاعیلی نین سایی سینی آرتیرماقلا یئنی دؤورو و ترکیبی وزنلرساغلایا بیلمیش، مضمون، احساس و تخیولونه گئنیش فضالار یارادا بیلمیشدیر.
کؤک آتمیشام سنه باغرین قبیرسه ده بو سرای دان کئچنمیرم
آز- چوخ منیم کی سن دونیانی وئرسه لرده بو پایدان کئچنمیرم
*
دهشتلی بیرگئجه یئنه دردین آلیب منی سانجیربوسؤزلرین آجی زهری ایلان کیمین
کؤنلوم چالییخلاییرسنه باشلاسین دؤوره مده هرنه وار دایانیب دیر زامان کیمین
۹-سجادی غزللرینده یئری گلمیشکن، فولکلوروموزدان، کؤکوموزدن،آذربایجانی تمثیل ائدن نشانه لردن فایدالانیب، یئنی فضالار یارادیب ، غزللرینه باشقا بیردوغمالیقلا داد- دوز سالا بیلمیشدیر.
بو دالغالی دنیزه خان چوبان کیمین گله رم
گئدنده آمما کسین کی سارای لانیب گئده رم
*
بیر قره باغ شیکسته سی جنگی کوراوغلو نه بیلیم
آنجاق ائله چال کی سازین اویالدا "قورقوت"دده می
بیز سنی آلقیشلایارایق اولماسادا وار دییه ریک
سنده "علسگرین"سسی سنده "آزافلی"نین دمی
*
آراز- آراز یوواسان توزلاری جالان به جالان
دورو آیاقلارینی اؤپمگه دوداق گتیریم
کوچه- کوچه گزه سن تبریزی دولان به دولان
بوتون محله لره گؤز قویام قولاق گتیرم
گونش لنیب بو آغیر چنلره پاریلدایاسین
ومن سهندی سنین آرخانا دایاق گتیرم
* امیزدیریب شهری چای کنار دا گؤل دوراسان
* یاشیل باخیشلاری سولموش ساری گلین لرینی
۱۰-سجادینین غزللری یالنیز صرف تغزل( بللی اولمایان بیر سئوگیلی ایله مغازله) دئییل، فضالار، سئوگیلی و سئودالیلار، کلاسیک غزللره قارشی(آسمانی) زمینیدیرلر .
(البته اونون دینی غزللرینین باشقا یئری، دیری و یئنیلیگی واردیر.)
اؤنومده بیر قادینین بیر سحر چاغی کوچه ده
گؤزونده دالغالانیب کؤنلومو آلان گئجه دیر
*
من بیر سئلیدیم آخ بیر قیز منی آداخلی سی تک باسدی باغرینا
ایندیسه بیر چوبان.. من بیر قیسیر قانام کی سارای دان کئچنمیرم
*
بو دالغالی دنیزه خان چوبان کیمین گله رم
گئدنده آمما کسین سارای لانیب گئدرم
۱۱-غزللر ساختار و روایت باخیمیندان، کلاسیک غزللرین ساختاریندا عمومیتله تک بئیت لر شعردیرلر، هر بئیت آیریجا بیر فضایا، قورولوشا مالک اولاراق بیت لر آراسیندا عمودی بیر توخونوش گؤرونمه ییر. هر بئیت اؤزونه آیریجا بیر دونیاسی وار داها دوغروسو. نمونه اچون بیر غزل دن بیر یا ایکی بئیت سیلینیرسه غزلین مضمون و آنلامیندا هئچ بیر نوقصان تؤره نمز آرتیق. باشقا سؤزله کلاسیک غزلده وحدت موضوع واردیرسا بیتلر آراسیندا ساختاری بیر اورگانیک ایلیشگی یوخدور عمودی توخونوشا ییه له نرک، روایتلرده کلان دیرلار:
اینانیردیق گئجه دن دان چیخاجاق قارشیمیزا
داغی آشساق یاشیل اورمان چیخاجاق قارشیمیزا
اینانیردیق او گوزل گزمه لی اورمانلار اگر
قورخولاردان آپاراق جان چیخاجاق قارشیمیزا
بیر ناغیل سحرینه آلدانمیشیدیق بیلمیردیک
آجی گئرچک لر اوباشدان چیخاجاق قارشیمیزا
زیروه لر آردیجا چیخدیق اوجا داغلار باشینا
بیلمه دیک زیروه ده وولکان چیخاجاق قارسیمیزا
اووچولار گؤلله له دی اورمانا اوز دونده ر دیک
نه بیلیردیک دلی قافلان چیخاجاق قارشیمیزا
چیراغ الده گزیریک تبریزی هر دن دئییریک :
گؤره سن بوردا بیر (اینسان)1 چیخاجاق قارشیمیزا؟
قالدیریلمیش قارا پرچم لره گوز تیکمیشدیک
بیز سانیردیق آپ آل عوصیان چیخاجاق قارشیمیزا
سن دئدین: باخ خیاوانلار آراسی نرده لره
من دئدیم : آخ یئنه زیندان چیخاجاق قارشیمیزا
سن دئدین : تهلوکه لر وار تانی دوست دوشمنی وی
بونو اؤیرن هره هاردان چیخاجاق قارشیمیزا
دوشمن او دوست دی کی گلسه قاباقدان گله جک
دوست او دوشمن دی کی دالدان چیخاجاق قارشیمیزا
دوشدو گویدن یئره بیر آلما ال آتدیم گوتوره م
سن دئدین:آت یئره شیطان چبخاجاق قارشیمیزا
بیز توکندیک گئجه باتدی سحری تامسینیریق
زیل گونش ایندی افق دان چیخاجاق قارشیمیزا
من دئدیم:زیروه ده اورمان دا یالان چیخدی؟ دئدین:
داغی آشساق یاشیل اورمان چیخاجاق قارشیمیزا
1 – دي شيخ با چراغ همي گشت گرد شهر / كزديو ودد ملولم وانسانم آرزوست (مولانا )
1۲-سجادی غزللرینده آذربایجان تورکجه دیلینین فونوتیکینی قوروسون دییه، اویناق وزنلردن فایدالانمیشدیر:
چور بوروموش بیر زمیده الده اوراخ سومسونورم
گؤرنه بئجردیب قارا چؤب بوغداسین اکدییم زمی
دؤرد طرفیم قوپ- قورو چؤل آغ یئل اسیر گاه قارا یئل
بوستانا باخ قارپیز اکن ایندی دریر داش کلمی
نه ایسه بیر بئله بدیعی لیک و گؤزللیکلریله ی بعضی گؤزه چارپان ضعف لردن ده واز کئچمک دوغرو اولمازدیر :
1-صالح سجادینین ایللر بویو فارس ادبیاتیلا، خصوصیله فارسجا غزل ساحه سینده چالیشدیقدا، اونون ذهن و دیل ساختاری فارسجایا معتاد اولموش جمله قورولوشلاری عمومیتله فارسجادیر.(بو آذربایجاندا عمومیتله هامیمیزینشعر ایله نثرنوقصانیمیز اولاراق کیمسه نین ده گوناهی دئییل، پهلوی راسیستی رژیمی نین بیزه شوم میراثی و پاییدیر). نمونه لر :
* امیزدیریب شهری چای کناردا گؤل دوراسان= گؤلله نه سن تورکجه دیر
* باخارکن اود ووراسان گؤزلرینله وار یوخوما= باخارکن اودلایاسان وار یوخومو
* دولوب داشیب آشاسان اؤلچولرده سیغمایاسان
کی سن دنیزسه سنه تبریزی چاناغ گتیرم
گؤروندویو کیمی"کی"فارسجا "که"آنلامیندا ایشله نن حرف ربط ایکینجی مصرع نی فارسجا قورولوشا چئویرمیشدیر : که تو دریایی اگر تبریز را برای تو.....
تورکجه سی منجه : دنیزسنسه تبریزی سنه .....
* دوشمن او دوست دی کی گلسه قاباقدان گله جک
دوست او دوشمن دی کی دالدان چیخاجاق قارشیمیزا
بو بئیتین قورولوشو تام فارسجادیر( چئویرمه ده یالنیز قورولوش گؤزله نیب دیر) :
دشمن آن دوست بود گر که بیاید ز مقابل آید
دوست آن خصم بود کآیدش از پشت به پیش
* بوداخلی بیر آغاجام کی دولاشمیشام دووارا
دووار منی بورویوب من یاناشمیشام دووارا
آخار سویام کی دووارلار کسیب قاچاق یولومو
آخار سویام دنیز آردیجا داشمیشام دووارا
اولا آغاج اؤزو دووارا دولاشماز، قول- بوداغی دولاشار. بونو شاعیرین شاعیرلیک اختیارینا بوراخیب وازکئچیرسک، ایری جهتدن بو بیتلرده کلمه لرلهمعناسیز اویناماقلارا گؤز یومارساق، تورکجه بئله یازیلمالیدی بو بیتلر(دوغرو قافیه پردازلیغینی شاعیره بوراخیرام ):
بوداقلی بیرآغاجام..، دولاشمیشام دووارا
دووار منی بوروموش من یاناشمیشام دووارا
قاچاق یولونو دووار کسن، بیرآخار سویام
دنیز آردینجا آخار سویام داشمیشام دووارلارا
یا : باخیشلاریندا بیر اود وار کی اود ضمانت ائده ر
"کی"حرف ربطینین بورادا ایشلنمه سی، ضمانت ائده ر فعلی جومله نی فارسجا قورولوشونا چئویردیکده، کلاسیک غزل ده یئرینه دوشوب اویغون اولورسادا چاغداش تورکجه غزله اویغون دئییل. شاعیر اونون تورکجه معادلینی تاپمالیدیر. هر حالدا بونلاری ایشلتمک ضروری دیرسه، ان آزی بئله یازیلمالیدیر : باخیشلاریندا اودو ضمانت ائدن بیر اود وار
* غریب اووام کی گلیب اووچودان یارا دیله ییر
غریب اووام کی اگر باخسان اوولانیب گئده رم
تورکجه قورولوشو : اووچودان یارا دیله ین بیر قریب اووام
قریب بیر اووام...، باخیرسانسا اوولانیب گئده رم
* من ایندی بیر یارایام کی آغیز آچیب یئنی دن
تورکجه قورولوشو : ایندیسه یئنی دن آغیزلانان بیر یارایام(آغیزلانماق داها شاعیرانه). کسین بو قورولوشلار پوزولدوقدا غزللره یئنی ساختار،یئنی قافیه–ردیفلرلازم اولاجاق کسین.
* او شبنمم کی دنیزلرجه سیرلانیب گئده رم
منه ساتاشسا او گؤزلر ایسیرلانیب گئده رم
تورکجه : دنیزلرجه سیرلانیب گئده ن او شبنمم
گؤرندویو کیمی فارسجا- تورکجه دیلی ایکی مقابل نحو و زیبایی شناختی خصوصیته مالک اولاراق، غزلین ساختاری تماما دئییشیلمه لیدیر.
* دؤزه نمیرم هامی دا دعوت ائتسه صبره منی
تورکجه : هامی دا چاغیریرسا دؤزمه یه دؤزه نمیرم
بو نمونه لری نظرده آلاراق غزللرده ایشله نن "کی"و "و"لرین چوخ پایی حشو اولاراق سیلینمه لیدیرلر.
غریب اووام کی گلیب.../ غریب اووام کی اگر.../ غریب اووام کی اوخا ..../ من
ایندی بیر یارایام کی ..../ او شبنمم کی ..../ بولار کی شعر دئییل.../ آخار سویام
کی.../ بیر قیز سیزیلداییر کی.../ دوشمن او دوست دی کی.../ دوست او دوشمن دی کی.../ کی سن دنیز سه ..../ سان کی بو ان بولودلارا.../ سان کی او جیسمیده .../ کی سجده دن دورانمادی..../ایشیقلی بیر قاپییام کی../ قوپانمیرام کی ....
2-حشولر :
گونش لنیب بو آغیر چنلره پاریلدایاسان ومن سهندی سنین آرخانا دایاق گتیرم
اولاواو باغلاییجی سی تورکجه دیلینده ایشلنمه سی لازم دئییل. ایکینجی مصرع دن حشولر سیلینیرسه :
سهندیده سنین آرخانجا دایاق گتیرم
من بیر سئلیدیم آخ آخدیم دنیزلر آردیجا بیرآن دایانمادیم
باخدین بیرآن منه ایندیسه بیر گؤل اولموشام آی دان کئچنمیرم
اول بو کی دنیز بیر یئرده دورغون اولاراق سئل یا چای اونون آردینجا آخماز، اونا ساری آخار. حشولر سیلینیرسه، جومله نین قورولوشو تورکجه یه دؤنورسه :
بیرآن دایانمادیقدا دنیزلرآردینجا آخان بیر سئلیدیم آخ
باخدین منه ایندیسه بیر گؤلم آی دان کئچنمیرم
ایندیسه بیر چوبان... من بیر قیسیرقانام کی سارای دان کئچنمیرم
حشولر سیلینیرسه :
ایندیسه بیر چوبانام...بیر قیسیر قانام...بو چایدان کئچنمیرم.
بورادا شعرین ریتم و موسیقی سینده سوکوتو اونودمامالییق.
یا : گئده نده آمما کسین کی سارای لانیب گئده رم
گئده نده آمما کسین...، سارایلانیب گئده رم
جعفر بزرگ امین(یارین)
جناب بزرگ امین ین وب آدرسی:
http://aral1389.blogfa.com/
.jpg)
